Zorgzame Buurten: stappen naar verbinding

132 buurten vulden de voorbije twee jaren elk op hun manier in hoe ze zich versterken als Zorgzame Buurt. 132 richtingen, 132 trajecten, 132 ervaringen. Het was divers, complex, niet vanzelfsprekend en te kort. Maar er zijn overal stenen verlegd. Een terugblik met Birgit Goris en Olivia Vanmechelen, die als coach en experte betrokken waren.

Diversiteit en complexiteit kenmerkten het traject op het terrein, en dat was onvermijdelijk, gezien het brede kader: in een Zorgzame Buurt (ZB) wordt (beter) samengewerkt om voor mekaar te zorgen.

Birgit Goris (lector UCLL) ondersteunde als coach tien projecten. ‘Allemaal anders. Sommige projecten richtten zich op meer verbinding tussen de formele actoren, de zorg-, welzijns- en andere organisaties. Andere focusten op het betrekken van zoveel mogelijk burgers. Enkele slaagden erin beide te verbinden, maar dat was uitzonderlijk.’ Niet verrassend, vindt Olivia Vanmechelen, die vanuit het Kenniscentrum Welzijn, Wonen, Zorg deel uitmaakte van het begeleidende consortium van experts. ‘Een zorgzame buurt uitbouwen is zo gelaagd, dat je in zulke korte tijd maar op deelaspecten stappen vooruit kan doen.’

In wijken waar men van nul moet starten, kost het tijd om vertrouwen te winnen om tot een buurtanalyse te komen. Andere wijken hebben een uitdagende context, zoals veel verloop. ‘Het was makkelijker als men kon voortbouwen op wat er al was. Zoals een goed werkend buurthuis dat uit zijn comfortzone kwam om dak- en thuislozen te betrekken. Het ZB-project was vaak een hefboom om een nieuwe drive te vinden’, zag Olivia.

Uiteenlopende doelgroepen meteen allemaal betrekken, is meestal niet realistisch. Birgit: ‘Er spelen snel uitsluitingsmechanismen. Zelfs bij een laagdrempelig straatfeest kunnen kwetsbare buurtbewoners het gevoel hebben ‘dat is niet voor ons’. Richt je je anderzijds sterk op de meest kwetsbare, dan voelen andere bewoners zich niet welkom. Wat je dan eerst moet doen? En-en-en, en nadien verbinden.’ ‘Je hebt altijd een betrokken voorhoede, een groep kritische observatoren, en een groep die je niet hoort’, vult Birgit aan. ‘Het komt erop aan niet alleen de vooroplopers te bereiken, maar ook de stillere deelnemers. Maar sociale cohesie zit in meer dan feesten: die stille mevrouw gaat misschien regelmatig bij de buurvrouw langs?’

’Een straatfeesten of buurtanalyse zijn slechts middelen, geen doel’, zegt Birgit: ‘Het zal pas duurzaam zijn als continu aan een visie wordt gesleuteld. Hoe kijk je naar de buurt, nu en in de toekomst? Wat vind je belangrijk voor de buurt? Hoe betrek je mensen? Sommige projecten zijn daarin geslaagd. Met huis-aan-huisgesprekken, vervolgens op buurtniveau en dan in de wijk. Die zijn nóg bezig, en dat is wel logisch: die visie blijft evolueren. Elders formuleerden de professionele actoren een visie voor de buurt: wat betekent zorgzaamheid voor ons, hoe kunnen we samen op weg gaan?’

Zo zijn we bij de professionals beland. En bij de schotten tussen zorg, welzijn en andere domeinen… ‘Het blijft moeilijk om verbinding te maken’, verzuchten beiden, al zagen ze hier en daar mooie openingen in de schotten ontstaan. Birgit haalt een voorbeeld aan: een buurt waar zowel binnen de zorg- als binnen de welzijnssector al goed overlegd werd. ‘Eerst hebben ze geprobeerd dat in één overlegstructuur samen te brengen, maar dat lukte niet. Eén deelnemer laten ‘oversteken’, werkte wel, en leverde al waardevolle inzichten op. Je dénkt dat zaken ‘nu toch wel geweten zijn’, maar dat blijkt niet zo. Je moet blijven inzetten op ontmoeting.’

‘Door ZB zijn de zaken hier en daar opengebroken’, zag ook Olivia. ‘Het was de olie die ervoor zorgt dat de motor van het netwerk draait.’

Al kan de rol van een trekker moeilijk overschat worden, toch vindt Birgit het nog crucialer dat vooral de professionals het gevoel krijgen van ‘we hebben elkaar nodig’ om tot de noodzakelijke verbinding te komen. ‘Klopt, maar dat vergt maturiteit’, vult Olivia aan, ‘de maturiteit om te weten waarin je goed bent en waarin niet, en de durf om toe te geven waarvoor je anderen nodig hebt.’

Welke rol speelden de lokale besturen? ‘Ook daar zagen we een grote diversiteit, vertelt Birgit. ‘Sommige besturen waren trekker en uitvoerder, en deden dat zeer goed. Anderen applaudisseerden maar faciliteerden of ondersteunden niet echt, daar heb je ook niet veel aan. Echt problematisch is het als ze helemaal niet betrokken willen zijn.’ ‘Of als ze het zodanig naar zich toe trekken, dat het wantrouwen wekt’, weet Olivia. ‘Een moeilijke balans, dat is nogmaals bevestigd. Nu, de financieringsmechanismen werken in de hand dat iedereen op zijn eiland blijft. Een aantal zaken kunnen de lokale besturen niet oplossen.’

Daarmee raakt ze aan wat op andere momenten in het ZB-traject al werd aangegeven: het mag niet de bedoeling zijn verantwoordelijkheden bij kleine buurtactoren te leggen, en evenmin om zorgzame burgers in te schakelen om de tekorten in de zorg op te vangen.

Inmiddels is bekend dat er een (beperkt) budget beschikbaar is waarmee de 132 deelnemende buurten nog even doorgaan en verduurzamen. ‘Het verhaal is niet af. Hier en daar hebben mensen zich de verbindende ZB-mindset eigen gemaakt, daar kan je hopen dat ze in hun job de ruimte krijgen om met die blik te blijven kijken.’

Kan de beweging ook uitdijen naar andere buurten? Er zijn inzichten verworven, de opgebouwde kennis en tools blijven beschikbaar op een toegankelijke manier. Heel wat betrokkenen van de voorbije twee jaar blijven op het terrein actief en er kwamen potentiële trekkers en coaches bij die hopelijk hun expertise voort inzetten.

‘Onder verschillende benamingen zijn we al ruim tien jaar bezig met buurtzorg en zorgzame buurten’, besluit Olivia. ‘Stilaan evolueren de geesten. Het vergt tijd. Ook dit traject was geen wonderoplossing, maar een stap in die evolutie.’